Toczenie drewna jest twórczą dziedziną ze świata stolarstwa, która dla wielu osób staje się wielką pasją. W przeciwieństwie do innych licznych rodzajów obróbki drewna, gdzie aby stworzyć gotowy projekt tnie się i łączy poszczególne kawałki drewna, toczenie drewna jest bardziej zbliżone do rzeźbienia w drewnie, artystycznej czynności polegającej na skrawaniu drewna z jednego kawałka. Tokarstwo w drewnie jest szczególnie popularne ze względu na wymagania niewielkich rozmiarów warsztatu i ilość potrzebnych narzędzi.
W wyniku toczenia można uzyskać mnóstwo wyrobów drewnianych, takich jak misy i wazony o różnych kształtach i rozmiarach, rączki do narzędzi kominkowych, uchwyty do mebli, świeczniki i zabawki. Aby stworzyć swój własny, niepowtarzalny produkt, możesz bawić się kształtami obrabianego przedmiotu i kierunkiem słojów drewna.
Zanim zaczniesz przygodę z tokarstwem, musisz przygotować kilka rzeczy.
Co będzie Ci potrzebne?
Najważniejszymi narzędziami do toczenia są oczywiście dłuta i tokarka. Wskazane jest również posiadanie szlifierki do ostrzenia dłut, ponieważ ostry noż (dłuto) jest podstawą wysokiej jakości produktu. Co właściwie musisz nabyć?
- Tokarka
- Narzędzia do toczenia drewna
- Materiał do toczenia, taki jak drewniane lub akrylowe półfabrykaty do toczenia
- Odzież robocza i sprzęt ochronny
Jaką tokarkę wybrać?
Wybór odpowiednio dopasowanej do pracy tokarki nie jest łatwy. Nie wiesz od czego zacząć? Podpowiadamy, na co zwrócić uwagę przy wyborze tokarki. Oprócz wielu dostępnych marek, tokarki występują w różnych rozmiarach. Na Twój wybór wpłynie oczywiście budżet i przestrzeń, jaką dysponujesz w swoim warsztacie, ale musisz też zastanowić się, jakie produkty chciałbyś wytwarzać.
Chcesz spróbować toczyć dużą miskę lub nogę stołu? Chcesz mieć możliwość toczyć prawie wszystko bez względu na rozmiar? Te pytania dotyczą kilku kluczowych specyfikacji technicznych, które mogą pomóc w zawężeniu poszukiwań tokarki.
Na tokarce można toczyć przedmioty dowolnego kształtu o różnych średnicach. Maksymalna średnica przedmiotu obrabianego to dwukrotność odległości osi wrzeciona od łoża tokarki, zwana maksymalną średnicą toczenia nad łożem. Dlatego warto wybrać tokarkę porównując tę liczbę ze średnicą wyrobów, które chcemy toczyć, dodając przynajmniej 2-3 cm dodatkowej średnicy jako rezerwę.
Drugim bardzo ważnym parametrem przy wyborze tokarki jest osiowa odległość między kłami. Określa ona jak długi przedmiot można na danej tokarce obrabiać przy toczeniu we wrzecionie między dwoma kłami. Jeśli więc chcemy toczyć np. nogę stołową o długości 720 mm, to tokarka o rozstawie osiowym 550 mm nie wystarczy, chyba że zaopatrzymy się w przedłużenie łoża tokarki, które może zwiększyć rozstaw osiowy o 250 mm lub nawet o pół metra.
Oczywiście są jeszcze inne zagadnienia i parametry, którymi można kierować się przy wyborze odpowiedniej dla siebie tokarki. Zawsze warto zasięgnąć porady i ewentualnie polecenia tokarki i akcesoriów od doświadczonych fachowców. Idealnym rozwiązaniem jest wypróbowanie tokarki, w takim przypadku nie wahaj się skontaktować z nami.
Jakie dłuta wybrać?
Podobnie jak snycerz lub rzeźbiarz, aby uzyskać pożądany kształt i detale, potrzebujesz odpowiednich narzędzi do toczenia. Wybór odpowiedniego narzędzia do toczenia może być dla początkującego bardzo skomplikowany, dlatego podzielimy nasze dłuta (czasami nazywane nożami czy strugami) na dwie szerokie kategorie: dłuta tokarskie z wymiennymi ostrzami z węglików spiekanych oraz tradycyjne dłuta tokarskie.
Na rynku jest dostępna niezliczona ilość dłut tokarskich. W celu odpowiedniego wyboru warto jednak wiedzieć, że istnieją dwa podstawowe rodzaje toczenia.
Pierwszym rodzajem jest toczenie we wrzecionie. Mówiąc najprościej, obrabiany przedmiot jest
mocowany pomiędzy dwoma kłami lub wrzecionem i konikiem.
Drugim rodzajem jest toczenie ubytkowe, zwane czasem toczeniem miseczkowym, które polega na zamocowaniu obrabianego przedmiotu tylko do wrzeciona (dokładniej do płyty czołowej lub uchwytu).
Jeśli chcesz toczyć miski i inne wydrążone produkty, będziesz potrzebował albo płyty czołowej, albo uchwytu czteroszczękowego. Obrabiany przedmiot mocowany jest do płyty czołowej za pomocą śrub, natomiast uchwyt posiada ruchome szczęki, które zaciskają i mocno trzymają obrabiany przedmiot. Praktycznie wszystkie nowoczesne tokarki posiadają w standardzie wrzeciono, konik i płytę czołową, dzięki czemu na jednej tokarce można wykonywać oba rodzaje toczenia. Uchwyty czteroszczękowe są sprzedawane oddzielnie.
Dłuta tokarskie z wymiennymi ostrzami z węglików spiekanych są świetne dla początkujących i zaawansowanych tokarzy. W przeciwieństwie do tradycyjnych dłut tokarskich, dłuta te nie wymagają szlifowania, zapewniając nieustannie ten sam poziom jakości skrawania. Wystarczy obrócić ostrze z węglików spiekanych, aby uzyskać świeżą krawędź, i wymienić je, gdy wszystkie dostępne krawędzie ulegną stępieniu. Ostrze z węglików spiekanych pozostaje ostre przez długi czas, co zapewnia wysoką żywotność.
Dłuta tokarskie z ostrzami wymiennymi z węglików spiekanych są dostępne z kilkoma rodzajami ostrzy i w różnych rozmiarach. Są one idealne szczególnie do wykańczania lub toczenia drewna egzotycznego lub przedmiotów pokrytych żywicą epoksydową.
- Ostrze okrągłe: Używane do obróbki zgrubnej materiału i toczenia krzywizn.
- Ostrze diamentowe: Stosowane do toczenia rowków i innych detali dekoracyjnych.
- Ostrze kwadratowe, płaskie: Używane do obróbki zgrubnej materiału i wykonywania czopów.
- Ostrze kwadratowe zaokrąglone: Służy do zgrubnej obróbki materiału i tworzenia zaokrąglonych czopów.
Jak sama nazwa wskazuje, tradycyjne dłuta tokarskie mają długą i zasłużoną historię. Rzemieślnicy od wieków używali ich do tworzenia pięknych i funkcjonalnych wyrobów tokarskich. We wprawnych rękach tradycyjne dłuta zapewniają doskonałe rezultaty. Nowoczesne wersje są wykonane ze stali narzędziowej lub stali szybkotnącej (HSS); HSS jest tu faworytem, ponieważ może wytrzymać wyższe temperatury ostrzenia bez zmniejszenia jej twardości.
Najczęściej spotykane rodzaje dłut tokarskich są następujące:
Dłuto do obróbki zgrubnej i dłuto wrzecionowe: Oba służą do obróbki zgrubnej wcześniej nieopracowanego materiału. Dłuto zgrubne nadaje się do przekształcania materiału z kwadratowego na okrągły, a dłuto wrzecionowe do wykonywania rowków i innych detali.
- Dłuto wydrążone: Stosowany przy toczeniu wydrążonych kształtów i misek oraz kształtowaniu stoków. Bywa też nazywany dłutem miseczkowym.
- Dłuto wygładzające: Używane do toczenia powierzchni prostych lub wypukłych oraz wykańczania. Czasami nazywane również dłutem skośnym.
- Dłuto do kucia bruzd i rowków: Używane do wykonywania rowków, drobnych detali i odcinania materiału.
Tradycyjne dłuta tokarskie muszą być ostrzone!
Tradycyjne dłuta tokarskie mogą zapewnić doskonałe rezultaty, ale wymagają większej praktyki i częstego
ostrzenia. Ostrzenie nie jest trudne, ale ważne jest, aby nauczyć się prawidłowej techniki.
Do ostrzenia najlepiej używać szlifierki, ponieważ ręcznie znacznie trudniej jest ostrzyć
różne rodzaje narzędzi. Do ostrzenia dłut tokarskich idealnie nadaje się wolnoobrotowa
szlifierka tarczowa, w której drobny kamień szlifierski jest chłodzony w pojemniku z wodą.
Drewno mokre czy suche - które wybrać?
Zarówno drewno mokre jak i suche ma zalety i wady. Mokre drewno jest łatwiejsze do toczenia, ponieważ ma mniejszą twardość i nie wytwarza tak dużo pyłu. Ponadto mokre drewno można znaleźć niemal wszędzie. Jednak powstały z niego produkt może z czasem poskręcać się i odkształcić, ponieważ wciąż schnie i z drewna odparowuje woda. Jeśli szybko wyschnie, może nawet popękać. Dobrze jest wiedzieć, że najpierw schnie powierzchnia drewna. Gdy powierzchnia jest bardziej sucha, woda przemieszcza się z wnętrza drewna na powierzchnię, gdzie ponownie odparowuje. W ten sposób drewno stopniowo wysycha.
Jeśli więc używamy mokrego drewna, musimy liczyć się z pewną deformacją produktu - skurczy się on i zmieni swój kształt na owalny. Jest to problem zwłaszcza przy toczeniu poszczególnych części, które muszą do siebie pasować. Na przykład, nie można toczyć części o średnicy 50 mm, wstępnie wywiercić otwór 50 mm i zakładać, że część będzie dokładnie pasować do otworu.
Gorszym wariantem odkształceń są pęknięcia, które zawsze są niepożądane. Pękaniu można zapobiec poprzez powolne suszenie. Jednak czas i sposób suszenia różni się w przypadku każdego rodzaju drewna. Pęknięcia często pojawiają się przy toczeniu wgłębnym, gdy wykonywane są wyroby drążone o zbyt grubych ścianach lub gdy do wyrobu użyto środka kłody.
W przypadku suchego drewna, w przeciwieństwie do mokrego, można liczyć na to, że zachowa ono ten sam kształt. Minusem jest trudniejsze toczenie i większe zapylenie, ale te niedogodności można zminimalizować stosując szereg nowoczesnych urządzeń np. urządzenia do odciągania trocin. Suche drewno jest również trudniejsze do pozyskania i zwykle jest droższe.
Teoretycznie można toczyć każdy kawałek drewna i wiele innych materiałów, które zmieszczą się na tokarce, pod warunkiem, że półfabrykat do toczenia jest w dobrym stanie i nie ma luźnych sęków lub innych wad, które mogłyby spowodować jego poluzowanie się z tokarki lub uszkodzenie urządzenia. Dla początkujących dobrym pomysłem jest rozpoczęcie od wstępnie wyciętego półfabrykatu do toczenia, który ma kształt ośmiokąta i jest łatwiejszy w obróbce zgrubnej niż czworokąt.
Osvětlení
Cennym dodatkiem do tokarki jest
dodatkowe oświetlenie robocze. Lampę roboczą IGM LED można zamontować na tokarce i łatwo wyregulować, aby rzucała jasne światło wszędzie tam, gdzie jest ono potrzebne.
Zaczynamy przygodę z tokarstwem
Toczenie to przede wszystkim czynność praktyczna. Jak w przypadku każdej innej czynności, trzeba znać teorię, ale najlepszym sposobem na naukę toczenia jest częsty kontakt z tokarką.
Podczas pracy na tokarce należy zachować bezpieczeństwo i nosić odpowiednią odzież i sprzęt ochronny!
Upraszczając cały proces, toczenie drewna polega na tym, że do kawałka drewna, który obraca się bardzo szybko, „szturcha się“ naprawdę ostrym metalowym narzędziem. Trzeba zrobić wszystko, aby zapobiec przypadkowemu poluzowaniu się materiału z tokarki. Jeśli tak się stanie, należy zabezpieczyć się odpowiednim sprzętem ochronnym. Musisz zrobić wszystko, aby zapobiec niezamierzonemu poluzowaniu się materiału z tokarki. Gdyby do tego doszło, miałyby zabezpieczyć Cię odpowiednie środki ochrony. W minimalnym stopniu potrzebne są:
- Osłona twarzy i okulary ochronne: w celu ochrony wzroku przed pyłem drzewnym oraz twarzy przed wyrzucanymi kawałkami materiału.
- Respirator: Wdychanie pyłu drzewnego, zwłaszcza z drewna egzotycznego, jest niezwykle niebezpieczne.
- Odpowiednia odzież robocza: Nie należy nosić luźnej odzieży, rękawic, bransoletek, krótko mówiąc wszystkiego, co może zaczepić się o tokarkę.
Używanie dłuta
Każde dłuto stosuje się nieco inaczej, ale dobrze jest wiedzieć, jak ogólnie używać dłuta. Przede wszystkim najpierw materiał musi być mocno zaciśnięty. Następnie można włączyć tokarkę. Gdy przedmiot obrabiany osiągnie odpowiednią prędkość obrotową, wprowadza się dłuto, aby odciąć cienką warstwę materiału. Dłuto należy umieścić na podpórce płaską stroną do dołu i przechylić je tak, aby było skierowane z dala od toczącego się drewna. Następnie powolnym ruchem w dół, w kierunku drewna, dojdzie do odcinania materiału. Na początku postępuj zgodnie z tą procedurą i wykonuj ją powoli, z czasem będziesz wiedział, jak od razu umieścić dłuto w prawidłowej pozycji.
Obróbka zgrubna
Pierwszą czynnością po zamocowaniu przedmiotu jest obróbka zgrubna. Jest to dostosowanie materiału z początkowego niesymetrycznego kształtu (graniastosłupa) do kształtu walca. W tym procesie nie interesuje nas jakość powierzchni obrabianego przedmiotu, najważniejsze jest skuteczne zredukowanie dużej ilości materiału. Do obróbki zgrubnej używa się dłuta zgrubnego, ale można też użyć dłuta wrzecionowego, zwłaszcza jeśli obrabiany przedmiot jest już zbliżony do kształtu walca.
Dłuto do obróbki zgrubnej umieść na podpórce lekko pochylone w poziomie i w pionie i trochę je obróć (wzdłuż osi dłuta). Teraz możesz przystąpić do skrawania materiału. Przesuń dłuto po podporze z jednego końca na drugi. Zawsze przybliżaj dłuto do końca podpory, aby zaczęło zbierać więcej materiału. Celem obróbki zgrubnej jest usunięcie wszelkich nierówności i stworzenie stosunkowo gładkiego i równego walca. Powtarzaj proces aż do uzyskania pożądanego kształtu walca.
Kształtowanie stoku
W celu kształtowania stoku użyj dłuta wydrążonego. Stok to część walca, w której zmniejszamy jego średnicę, tworząc powierzchnie wypukłe i "wklęsłe". Przy kształtowaniu stoku należy pamiętać o najważniejszej zasadzie, mianowicie że kształtujemy materiał z góry na dół. Jeśli chcesz stworzyć wypukły i wklęsły stok, musisz zawsze kształtować je na przemian z obu stron, w przeciwnym razie ryzykujesz wcięcie się w walec.
Manipulując dłutem tworzysz strome lub bardziej stopniowe nachylenie. Obracając dłuto wzdłuż jego osi (zamykanie) i przechylając je bardziej pionowo, tworzysz stromy spadek, podczas gdy ruch przeciwny (otwieranie) tworzy bardziej stopniowy spadek. Podczas toczenia można powoli manipulować dłutem w obu pozycjach, aby stopniowo tworzyć bardziej strome lub łagodniejsze nachylenie.
Wykańczanie
Teraz możesz kształtować powierzchnię walca (powierzchnie wypukłe i wklęsłe) i wykańczać je za pomocą dłuta wygładzającego. W przypadku dłuta wygładzającego tylko część ostrza od środka do dolnej podstawy (pięta ostrza) dotyka materiału. Czubek ostrza nie może wcinać się w walec. Tak więc dłuto powinno być umieszczone na podpórce tak, aby czubek był zawsze wyżej niż pięta.
Podcięcie (wczep)
Podcięciem nazywamy czynność odcinania materiału lub zakańczania kształtu. Wykonuje się ją za pomocą dłuta do kucia bruzd i rowków ustawiając dłuto w pozycji pionowej, ale z końcówką skierowaną w dół, czyli odwrotnie niż w przypadku pozostałych operacji. Następnie, powolnym ruchem w górę, wykonaj podcięcie. W ten sposób można wykonać nacięcia pod kątem 90°.
Na zakończenie
Mamy nadzieję, że ten artykuł przybliżył Ci temat toczenia i pomoże stworzyć produkt, który z przyjemnością samodzielnie wykonasz na tokarce.
W przypadku, gdy swoich sił w toczeniu chcesz spróbować pod okiem doświadczonego opiekuna, zajrzyj na stronę IGM, gdzie w sekcji dla klientów znajdziesz kursy dla początkujących i nie tylko.
Kurzy IGM.